Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich

W zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku oraz innych muzeów naszego regionu znajduje się wiele niezwykłych przedmiotów o nietypowych kształtach i zapomnianym już dziś przeznaczeniu – puchar zrobiony z rogu żubra, cynowa armatka z jednym kołem, niewielki żelazny powóz, metalowe i drewniane wywieszki w kształcie beczek lub strzał, a także srebrne, cynowe i drewniane puchary, kubki i skrzynki.  Na wielu z nich wyryto nazwiska zapomnianych dziś ludzi i najróżniejsze znaki ukazujące na przykład głowy wołu, koła zębate lub cyrkle i wiele innych wizerunków. Najstarsze z tych przedmiotów pochodzą z epoki średniowiecza, najnowsze z końca XIX w.

Przedmioty te były użytkowane przez członków korporacji, które nazywamy cechami. Były one wspólnotami osób wykonujących ten sam zawód, zapewniającymi im bezpieczeństwo i stabilność pracy, a także wzajemną pomoc w wypadku problemów w prowadzeniu tych małych przedsiębiorstw. Funkcje i znaczenie cechów wykraczały jednak  daleko poza sferę zawodową i obejmowały wiele codziennych spraw, takich jak opieka nad chorymi, sierotami i wdowami oraz udział we wspólnotach religijnych, który na co dzień  wyrażał się wspólną modlitwą.

Postanowiliśmy pokazać na muzealnej wystawie liczne zachowane w zbiorach naszego muzeum, oraz w innych muzeach regionu, zabytki związane z działalnością cechów w miastach dawnych Prus Królewskich. Chcieliśmy poznać ich historie, a za ich pośrednictwem także historie ludzi, którzy ich użytkowali. Wraz z zespołem muzealników, historyków, historyków sztuki i konserwatorów zabytków wyruszyliśmy więc w długą drogę odwiedzając muzea, zabytkowe kościoły, a także archiwa i biblioteki. Poznaliśmy historię wytwórcy łyżek, któremu tylko ze względu na podeszły wiek pozwolono sprzedawać je przed gdańskim Dworem Artusa, malarza-wynalazcę, któremu inni gdańscy malarze grozili pobiciem i zniszczeniem majątku, matkę zmarłego murarza, która ofiarowała do cechu konew w zamian za pochówek syna, złotnika, który – dzięki wsparciu króla – mógł pozwolić sobie na ignorowanie skarg kolegów oraz kuśnierza malującego na zlecenie toruńskiego pastora wnętrza tamtejszych kościołów. Zapukaliśmy też do drzwi innego toruńskiego kuśnierza oraz chojnickiego piekarza. Zastanowiliśmy się również skąd Heweliusz miał pieniądze na swoje kosztowne badania i gdzie Arend Dickmann, zwycięzca spod Oliwy, nauczył się żeglować.

Okazało się przy tym, że te proste zdawałoby się historie odsłaniają świat znacznie bardziej złożony, intrygujący również współczesnego człowieka. Skłaniają nas one bowiem do namysłu nad tym, w jaki sposób funkcjonuje społeczeństwo i gospodarka oraz jakie są rzeczywiste narzędzia i hamulce rozwoju. Tak samo jak dawni członkowie cechów lub osoby z nich wykluczone, także i dziś wspieramy się wzajemnie, staramy się zapewnić bezpieczeństwo swoim rodzinom i przyjaciołom, z drugiej zaś strony jesteśmy konfrontowani z nierównościami, monopolami i różnorodnymi ograniczeniami hamującymi nasz rozwój.

Na wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich”, w towarzyszącej jej dwutomowej publikacji oraz w ramach wydarzeń związanych z wystawą prezentujemy wyniki naszej kilkuletniej pracy. Odsłaniamy historię, ale także zachęcamy do refleksji nad tym, czy świat, o którym opowiadają prezentowane zabytki i dokumenty nie jest czasem podobny do naszego, i czy nie musimy mierzyć się z tymi samymi codziennymi wyzwaniami, przed którymi stali bohaterowie opowiedzianych przez nas historii.

Do wystawy przygotowaliśmy dwutomowy katalog, który można nabyć w kasach muzeum (w Oddziale Zielona Brama i Oddziale Sztuki Dawnej) oraz w sklepie internetowym.

Kurator: Franciszek Skibiński
Współpraca ekspercka: Alicja Andrzejewska-Zając, Anna Baranowska-Fietkiewicz, Michalina Duda, Maria Hotel, Katarzyna Kubicka, Michał Kurkowski, Lech Łopuski, Bartłomiej Łyczak, Anna Soborska-Zielińska, Janina Strehlau, Alicja Sumowska, Jacek Tylicki, Anna Zielińska
Koordynatorka: Gabriela Brdej
Projekt aranżacji: Biuro Kreacja – Natalia Fierka, Marta Pruszyńska, Dorota Terlecka
Identyfikacja wizualna i opracowanie graficzne: Studio Goodnews – Waldemar Koralewski, Justyna Radziej, Paulina Wojdyna
Redakcja i korekta tekstów w języku polskim: Tadeusz Dąbrowski, Agnieszka Dziewulska, Adam Majewski
Tłumaczenie tekstów na język angielski: Communication Doctors
Redakcja i korekta tekstów języku angielskim: Communication Doctors
Konserwacja: Milan Charytoniuk, Joanna Didik, Anna Górna, Eugeniusz Panto, Cátia Viegas Wesołowska
Wypożyczenia: Kalina Krasowska, Marta Wołyńska
Koordynatorka transportów muzealnych: Anna Wojdat-Zielińska
Współpraca: Daniel Starzyński
Koordynator montażu: Paweł Powirski
Wykonanie aranżacji: Mirosław Makowski, Piotr Pietraszek, Krzysztof Ruciński, Alfred Szkudlarek, MADOX
Promocja i komunikacja: Klaudia Ficak
Edukacja: Noemi Etush, Kamila Glazer

Obiekty są prezentowane na wystawie dzięki uprzejmości instytucji wypożyczających:

Archiwum Państwowe w Gdańsku, Archiwum Państwowe w Toruniu, Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu, Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, Muzeum Diecezjalne w Płocku im. bł. abpa A. J. Nowowiejskiego, Muzeum Historyczno-Etnograficzne im. J. Rydzkowskiego w Chojnicach, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Okręgowe w Toruniu, Muzeum w Lęborku, Muzeum Pomnika Historii „Frombork – zespół katedralny”, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Muzeum Ziemi Chełmińskiej w Chełmnie, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, PAN Biblioteka Gdańska, PAN Biblioteka Kórnicka

oraz właścicieli kolekcji prywatnych:

Dariusz Brzozowski, Spadkobiercy Jerzego Wiśniewskiego.

👣 Wydarzenia towarzyszące wystawie:

🔹WRZESIEŃ

🔸15.09 (niedziela), 13:00-14:00
Oprowadzanie kuratorskie po wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich”

🔸18.09 (środa), 17:30-19:00
Pracownice, kontynuatorki, nieobecni. Kobiety i osoby wykluczone w cechach w średniowieczu i czasach nowożytnych. Spotkanie z Aleksandrą Girsztowt-Biskup

🔸20.09 (piątek), 17:30-19:00
Garnki, bułki i pończochy. Spacer śladami gdańskich rzemieślników – BRAK MIEJSC

🔸21.09 (sobota), 11:30-15:30
Grawerowanie – jak to się robi? Warsztat dla dorosłych

🔸25.09 (środa), 17:30-19:00
Dawne cechy – troskliwe wspólnoty czy bezwzględne kartele? Spotkanie z Franciszkiem Skibińskim

🔸29.09 (niedziela), 11:00-12:30
Poznajmy gdańskich rzemieślników. Spacer rodzinny

🔸29.09 (niedziela), 13:00-14:00
Oprowadzanie kuratorskie po wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy rzemieślnicze w miastach Prus Królewskich”

🔹PAŹDZIERNIK

🔸05.10 (sobota), 11.15-14.15 | Oddział Sztuki Dawnej
Co schować w ladzie cechowej. Warsztat stolarski dla dzieci

🔸06.10 (niedziela), 13.00-14.00 | Oddział Zielona Brama
Oprowadzanie w języku angielskim po wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich”

🔸09.10 (środa), 17.30-19.00 | Oddział Sztuki Dawnej
Cechy rzemieślnicze po transformacji. Spotkanie z Katarzyną Chudyńską-Szuchnik

🔸12.10 (sobota), 13.00-14.00 | Oddział Zielona Brama
Oprowadzanie z audiodeskrypcją po wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich”

🔸13.10 (niedziela), 13.00-14.00 | Oddział Zielona Brama
Oprowadzanie kuratorskie po wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich”

🔸19.10 (sobota), 11.30-15.30 | Oddział Sztuki Dawnej
Współczesne szyldy. Warsztat z identyfikacji wizualnej marki

🔸20.10 (niedziela), 13.00-14.00 | Oddział Zielona Brama
Oprowadzanie w Polskim Języku Migowym po wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich”

🔸23.10 (środa), 17.30-19.00 | Oddział Sztuki Dawnej
Od szyldu nad drzwiami warsztatu po tarczę na trumnie. Obyczaje cechów i przedmioty z nimi związane. Spotkanie z Bartłomiejem Łyczakiem

🔸27.10 (niedziela), 13.00-14.00 | Oddział Zielona Brama
Oprowadzanie kuratorskie po wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich”

🔹LISTOPAD

🔸06.11 (środa), 17.30-19.00 | Oddział Sztuki Dawnej
Czeladnicy i designerzy. Debata o rzemiośle od średniowiecza do współczesności

🔸09.11 (sobota), 11.15-13.15 | Oddział Sztuki Dawnej
Szyldy na warsztat. Rodzinny warsztat kreatywny

🔸10.11 (niedziela), 13.00-14.00 | Oddział Zielona Brama
Oprowadzanie kuratorskie po wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich”

🔸17.11 (niedziela), 11.30-15.30 | Oddział Sztuki Dawnej
Chorągwie, chorągiewki, proporce. Warsztaty hafciarskie dla dorosłych z Moniką Drożyńską

🔸20.11 (środa), 17.30-19.00 | Oddział Sztuki Dawnej
Z cechu do muzeum. O tym jak zabytki cechowe stały się eksponatami muzealnymi. Spotkanie z Lechem Łopuskim

🔸24.11 (niedziela), 13.00-14.00 | Oddział Zielona Brama
Oprowadzanie kuratorskie po wystawie „Wspólnoty pracy i wiary. Cechy w miastach Prus Królewskich”

Communities of Work and Faith: Guilds in the Cities of Royal Prussia

🏛️ Grand opening: 13.09.2024, 6:00 pm, Green Gate, National Museum in Gdańsk,
Długi Targ 24, Gdańsk, free entry

The collections of the National Museum in Gdańsk and other museums in our region include many extraordinary items with unusual shapes and long-forgotten purposes, such as a cup made of European bison horn, a tin cannon with a single wheel, a small iron carriage, metal and wooden signs in the shape of barrels or arrows, as well as silver, tin and wooden cups, mugs and boxes. Many of them are engraved with the names of people who are now forgotten and various symbols showing, for example, ox heads, cogwheels, compasses and many other images. The oldest objects date back to the Middle Ages, the newest from the end of the 19th century.

These objects were used by members of associations that we call guilds. They were communities of people in the same profession, providing them with security and stability of work, as well as mutual assistance in case of problems in running these small enterprises. The functions and importance of guilds, however, went far beyond the professional sphere and included many everyday matters, such as care for the sick, orphans and widows, and participation in religious communities, expressed daily by common prayer.

We decided to show many preserved items of heritage in our museum collections and other museums in the region, related to the activities of guilds in the cities of former Royal Prussia, at a museum exhibition. We wanted to learn their stories and, through them, the stories of the people who used them. Together with a team of museum workers, historians, art historians and heritage conservators, we set off on a long journey visiting museums, historic churches, archives and libraries. We learned the story of a spoon maker who was allowed to sell his spoons in front of Artus Court in Gdańsk only due to his advanced age, a painter-inventor who other Gdańsk painters threatened with beatings and the destruction of his property, the mother of a deceased bricklayer who donated a watering can to the guild in exchange for her son’s burial, a goldsmith who, thanks to the king’s support, could ignore the complaints of his colleagues and a furrier who painted the interiors of local churches on behalf of a Toruń pastor. We also knocked on the doors of another Toruń furrier and a baker from Chojnice. Plus we wondered where the astronomer Hevelius got the money for his expensive research and where Arend Dickmann, the victor of the Battle of Oliwa, learned to sail.

These seemingly simple stories reveal a much more complex world that is intriguing also to present-day people. They make us think about how society and the economy function and the actual tools and obstacles to development. Just like former members of guilds or people excluded from them, we also support each other today. We try to ensure the safety of our families and friends, but on the other hand, we are confronted with inequality, monopolies and various limitations that hinder our development.

In an accompanying two-volume publication and some of the side events to the Communities of Work and Faith. Cities of Royal Prussia exhibition, we present the results of our several years of work. We reveal history, but we also encourage reflection on whether the world described by the presented heritage items and documents is sometimes not unlike our own and whether we do not have to face the same everyday challenges that the heroes of the stories we told did.

Curator: Franciszek Skibiński
Substantive and expert collaboration: Alicja Andrzejewska-Zając, Anna Baranowska-Fietkiewicz, Michalina Duda, Maria Hotel, Katarzyna Kubicka, Michał Kurkowski, Lech Łopuski, Bartłomiej Łyczak, Anna Soborska-Zielińska, Janina Strehlau, Alicja Sumowska, Jacek Tylicki, Anna Zielińska
Coordinator: Gabriela Brdej
Exhibition design: Biuro Kreacja – Natalia Fierka, Marta Pruszyńska, Dorota Terlecka
Visual identity and graphic design: Studio Goodnews – Waldemar Koralewski, Justyna Radziej, Paulina Wojdyna
Edition and proofreading of texts in Polish: Tadeusz Dąbrowski, Agnieszka Dziewulska, Adam Majewski
Translation: Communication Doctors
Edition and proofreading of texts in English: Communication Doctors
Conservation: Milan Charytoniuk, Joanna Didik, Anna Górna, Eugeniusz Panto, Cátia Viegas Wesołowska
Loans: Kalina Krasowska, Marta Wołyńska
Coordinator of museum transports: Anna Wojdat-Zielińska
Collaboration: Daniel Starzyński
Coordinator of installation: Paweł Powirski
Realisation of exhibition arrangement: Mirosław Makowski, Piotr Pietraszek, Krzysztof Ruciński, Alfred Szkudlarek, MADOX
Promotion and communication: Klaudia Ficak
Education: Noemi Etush, Kamila Glazer

The objects are presented at the exhibition courtesy of the following institutions:

State Archives in Gdańsk, State Archives in Toruń, Provincial Public Library – Copernicus Library in Toruń, University Library in Wrocław, Archaeological Museum in Gdańsk, Archaeological and Historical Museum in Elbląg, Blessed Archbishop A. J. Nowowiejski Diocesan Museum in Płock, J. Rydzkowski Historical and Ethnographic Museum in Chojnice, National Museum in Poznań, National Museum in Warsaw, District Museum in Toruń, Museum in Lębork, Historical Monument Museum ‘Frombork – Cathedral Complex’, Museum of Warmia and Mazury in Olsztyn, Museum of the Chełmno Land, National Maritime Museum in Gdańsk, PAN Gdańsk Library, PAN Kórnik Library

and the owners of private collections:

Dariusz Brzozowski, Jerzy Wiśniewski’s heirs.