Pobożni i cnotliwi. Dawni gdańszczanie w zwierciadle sztuki

Dowiedz się więcej

Na wystawie zgromadzono rzeźby, obrazy, wytwory rzemiosła artystycznego obecne w Gdańsku od początku XIII do drugiej połowy XVIII wieku. Szczególny nacisk położono przy tym na funkcje, jakie pełniły one w życiu dawnych gdańszczan. Wystawa dzieli się na trzy strefy. W pierwszej przedstawiono sztukę kościelną, w drugiej – obiekty związane z działalnością publiczną mieszczan, w trzeciej – przedmioty zapełniające prywatną przestrzeń gdańskiego domu.

lstotny jest też podział na średniowiecze i epokę nowożytną. Granicę między nimi wyznacza reformacja – jedno z najważniejszych zjawisk nie tylko w dziejach Europy, lecz także w historii Gdańska. W przestrzeni wystawy obie epoki rozdziela symbolicznie portal z kościoła św. Katarzyny.

W życiu średniowiecznych społeczności religia zajmowała centralne miejsce. Pobożność przejawiała się na różne sposoby. Oprócz udziału w nabożeństwach wyrażały ją posty, pielgrzymki, praktykowanie dobrych uczynków oraz liczne fundacje artystyczne. Szczególną rolę odgrywały malowane bądź rzeźbione retabula (inaczej nastawy ołtarzowe), które stawiano na ołtarzu. To wokół stołu eucharystycznego skupiało się życie religijne wspólnoty. Stąd tak liczna na wystawie obecność retabulów bądź ich fragmentów.

W nowożytnym, a więc już protestanckim Gdańsku religia była nadal bardzo istotna w życiu społecznym. Zmieniły się jednak formy pobożności, które stały się znacznie prostsze od katolickich. Znajdowało to wyraz także w powstających wówczas dziełach sztuki.

Równocześnie z upodobaniem sięgano po starożytną filozofię stoików, którzy wskazywali na to, że wartościowe jest jedynie życie cnotliwe. W życiu prywatnym i publicznym starano się zatem pielęgnować określony zestaw cnót, a ich wyobrażenia zdobiły bramy miejskie, siedziby władzy i prywatne kamienice.

W rękach rządzących miastem przedstawicieli wyższych warstw mieszczaństwa dzieła sztuki stawały się więc narzędziem, dzięki któremu wyrażali najważniejsze dla nich treści moralne, polityczne, społeczne i religijne.

Wystawa pokazuje gdańszczan takimi, jakimi chcieli być widziani – jako pobożnych chrześcijan i cnotliwych członków miejskiej społeczności. Czy tacy w istocie byli? Na to pytanie dzieła sztuki nie dają pewnej odpowiedzi. Pomagają jednak zrozumieć świat ludzi, którzy żyli w Gdańsku przed nami.

Scenariusz: Weronika Grochowska i Magdalena Mielnik
Kuratorzy: Anna Baranowska-Fietkiewicz, Weronika Grochowska, Lech Łopuski, Magdalena Mielnik, Beata Sztyber, Alicja Andrzejewska-Zając, Maja Mociewicz, Beata Purc-Stępniak
Koordynacja: Agata Abramowicz i Franciszek Skibiński
Opracowanie graficzne: Hardziej Studio (Patryk Hardziej i Ada Zielińska)

_____________________________________

The pious and virtuous. Gdańsk citizens of the past in the mirror of art 

Our exhibition presents sculptures, paintings and objects of decorative art present in Gdańsk from the early 13th century until the second half of the 18th century. Particular focus has been placed on the function they served in the life of Gdańsk citizens of the past. The exhibition is accordingly divided into three zones: the first presents church art, the second – works related to the public activity of burghers, while the third – objects filling the private space of Gdańsk houses. 

As a part of the exhibition, a division into two epochs -the Middle Ages and the early modern period – is also significant. The border between them is marked by the Reformation – one of the most significant phenomena in the history of Europe, including Gdańsk. In the space of the exhibition, both epochs are symbolically divided by a portal from St. Catherine’s church. 

In the life of medieval communities, religion took the central place. Piety was manifested in a variety of ways. Apart from participation in church services, it was also expressed by fasting, pilgrimages, practicing of good deeds, but also numerous artistic foundations. A special role was played by painted or sculpted altar­ pieces placed on the altar. It was around the Eucharis­ tic table that the religious life of the community was centred. Hence the presence of numerous altarpieces and their fragments in the exhibition. 

In early modern – i.e. already Protestant – Gdańsk, religion was still very significant in social life. However, forms of devotion changed -they became much simpler than Catholic ones. This was also expressed in the works of art that were created at the time. 

At the same time, people eagerly reached for the antique philosophy of the Stoics, who indicated that only a virtuous life was valuable. Hence, people tried to care for a specific set of virtues in private and public life, and their images decorated the city gates, the seats of authorities and the private houses of burghers. 

In the hands of representatives of the upper reaches of rich burghers, who ruled the city, works of art thus became tools, through which they expressed the moral, political, social and religious messages that were most important to them. 

The exhibition shows citizens of Gdańsk as they wanted to be seen – as pious Christians and virtuous members of the civic community. Were they really like that? Works of art do not provide a clear answer to this question. However, they help us understand the world of the people who lived in Gdańsk before us. 

_______________________________________

Święta Elżbieta, warsztat czeski (praski), ok. 1390, wapień marglisty, polichromia

Mistrz Paweł (XVI w.), Kacper, Gdańsk, ok. 1515-1530, drewno, ciemnobrązowa glazura

Mistrz Paweł (XVI w.), Madonna z Dzieciątkiem, Gdańsk, ok. 1515-30, drewno, ciemnobrązowa glazura

Jacob Binck (Kolonia 1494/1500 – Królewiec 1569), Model medalu z portretem Georga Schewecke, Prusy Królewskie, 1544, drewno bukszpanowe, relief

Andreas Stech (Słupsk 1635 – 1697 Gdańsk), Martwa natura z wiewiórką, Gdańsk, 1657, płótno, olej

Franz Kessler?, Portret Johanna von Bodeck (1589-1650), 1625, płótno, olej

Franz Kessler?, Portret Suzanny van Uffelen (1593 - ?), 1625, płótno, olej

Szafa, Niderlandy, ok. 1620, drewno dębowe, hebanowe, masa perłowa

Wilkom gdańskich żeglarzy morskich, Gdańsk, 2. połowa XV wieku, róg żubra, miedź wykuwana, odlewana, rytowana, złocona