Opracowała: Kamila Ślefarska, 31.03.2025
Prace konserwatorskie, kiedy zabytkowy obiekt można prześledzić centymetr po centymetrze, zawsze dają niepowtarzalną okazję do przeprowadzenia wnikliwej analizy pod kątem charakteru i jakości rzemiosła, określenia pierwotnych technik warsztatowych oraz autorskich wyborów twórców.
Zabytkowe sanie zaprzęgowe, na które czeka odrestaurowany budynek Wozowni Muzeum Tradycji Szlacheckiej w Waplewie Wielkim, weszły obecnie w fazę „rozłożenia na czynniki pierwsze”. Jest to niełatwy dla właściciela etap konserwacji, ponieważ trudno sobie wyobrazić, że z tych rozsypujących się często puzzli powstanie spójny, pełnowartościowy obiekt.
Jednocześnie każdy z elementów, każdy z fragmentów materiału dopowiada arcyciekawą historię nieistniejącego warsztatu. Na pierwszy rzut oka fascynuje bogate zdobienie, ale równie ciekawa jest cała technologia wykonania sań, która jest czysto ręczną robotą – każdy z elementów drewnianych wykonany został idealnie pod wymiar, tak by detale złożyć bez klejenia, przy użyciu niezliczonych wpustów, kołków, zacięć, rantów, fazowania itp.
Obły kształt płycin burt sań uzyskano, rzeźbiąc i heblując deski – na odwrociach czytelne są ślady głębokich żłobień dłutami. Od środka deskowanie przed wilgocią zabezpieczone było wyklejeniem z pokostowanego płótna. Elementy metalowe oraz nity, wykonane z dobrej jakości żelaza, kuto i formowano ręcznie, podobnie ręcznie wycinane były gwinty śrub.
Skórzana tapicerka, misternie wycięta na brzegach w koronkę i zdobiona kwietnym ornamentem, formowana przy pomocy słomianych pakuł, wymaga obecnie największej konserwatorskiej troski.
Mimo licznych prób nadgryzienia obiektu przez owady żerujące w drewnie, cała struktura sań trzyma się nieźle i daje dobrą bazę do skutecznego ustabilizowania obiektu bez dużych ingerencji w pierwotną konstrukcję. Niezbędne wstawki nowego materiału, wymiana najbardziej zdestruowanych fragmentów, uzupełnienie ubytków formy lub dublaż wzmacniający wykonywane są tylko w koniecznym stopniu, bez strat dla substancji zabytkowej.
Detal snycerski i fragment opracowania malarskiego. Widoczne na zdjęciu „pęknięcia” to w gruncie rzeczy miejsce złożenia elementów
Pakuły słomy wypełniające i modelujące oparcie tapicerowane skórą. Widoczne ręczne szycie skórzanego brzegu oparcia i mosiężne nity tapicerskie
Pakuły słomy wypełniające i modelujące oparcie tapicerowane skórą. Pakuły po demontażu
Detal wykończenia skórzanego grzbietu – koronkowy brzeg i mosiężne nity tapicerskie
Stan zachowania tapicerki skórzanej przed demontażem
Skórzana tapicerka po demontażu – detal zdobienia ornamentem roślinnym
Skórzana tapicerka po demontażu – detal zdobienia ornamentem roślinnym
Żelazne elementy kute po demontażu i oczyszczeniu
Żelazne elementy kute po demontażu i oczyszczeniu
Żelazne elementy kute po demontażu i oczyszczeniu
Postać ptaka w zwieńczeniu sań zidentyfikowano jako figurę feniksa
Montaż drewnianych fleków lipowych pod wykonanie snycerskiej rekonstrukcji formy na postaci ptaka
Sanie podczas prac po częściowym demontażu
Odwrocie zaplecka po demontażu i wstępnych wzmocnieniach i stabilizacji
Odwrocie drewnianej płyciny zaplecka – wyraźnie widoczne ślady ręcznego żłobienia dłutem
Detal konstrukcji podwozia montowany na drewniane kołki oraz metalowe kute nity
Podwozie sań od strony wnętrza gondoli po częściowym demontażu – widoczne jasne wstawki z nowego drewna wmontowane w miejsca największej destrukcji materiału poczynionej przez drewnojady
Polichromowana i złocona płycina zaplecka sań. Na zdjęciu widoczne trwałe wypaczenia drewna
Sposób uzupełnień wstawkami (tzw. flekami) z nowego drewna ubytków formy w saniach
Sposób uzupełnień wstawkami (tzw. flekami) z nowego drewna ubytków formy w saniach
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania: Konserwacja zabytkowych sań z XVIII w. przeznaczonych do ekspozycji w wozowni w Muzeum Tradycji Szlacheckiej w Waplewie Wielkim, oddziału Muzeum Narodowego w Gdańsku – II etap
