W ramach dotacji celowej na wydatki bieżące ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z budżetu państwa Muzeum Narodowe w Gdańsku nabyło w 2022 r. cenne muzealia, ważne zarówno dla rozwoju oferty wystawienniczej i edukacyjnej instytucji, jak i narodowego dziedzictwa.

Rycina Nicolasa de Clerc

W kolekcji rycin Muzeum Narodowego w Gdańsku znajduje się wiele portretów osobistości istotnych dla historii i kultury europejskiej, a muzeum stara się prowadzić w tym względzie konsekwentną politykę zakupową.

Jej efektem był zakup miedziorytu z wizerunkiem króla Szwecji Gustawa II Adolfa (1594–1632), dzieła pochodzącego ze słynnej książki wydanej w 1625 roku w oficynie Nicolasa de Clerca – wydawcy i rytownika mieszkającego w Delftach. Była to publikacja ukazująca najpotężniejszych i najbogatszych władców, książąt i arystokratów ówczesnej Europy wraz z opisem ich stanu posiadania. Większość portretów została wykonana przez artystów, których nazwisk nie jesteśmy dzisiaj w stanie określić. Na podstawie tych projektów Nicolas de Clerc wykonał miedzioryty i opublikował je w formie książki.

Sportretowany Gustaw II Adolf uosabiał mit genialnego wojownika. Kiedy obejmował tron Szwecja była krajem zacofanym i ubogim, zaś w dniu jego śmierci cała Europa chyliła czoła przed nową potęgą, jaką za jego rządów stało się północne królestwo.

Zakupiony miedzioryt to pierwszy w gdańskich zbiorach wizerunek tego szwedzkiego władcy.

Nicolas de Clerc, „Portret Gustawa II Adolfa”, króla Szwecji, 1625, papier

Obrazy Bernardy Świderskiej

W wyniku zakupu Pracownia Malarstwa i Rysunku Współczesnego w Oddziale Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku pozyskała trzy obrazy olejne Bernardy Świderskiej: Pejzaż nadmorski (lata 50 XX w.), Kompozycja (lata 60. XX w.) i Condemned… (lata 80. XX w.).

Dotychczas znajdujące się w zbiorach muzeum dwie prace Świderskiej – Instrumenty (1959) oraz Ruiny klasztoru (1962) – charakteryzują się syntezą i oszczędnością form, sprowadzaniem przedmiotu do znaku. W przeciwieństwie do nich, dwa spośród ostatnio zakupionych obrazów mają dodatkowe walory: są kompozycjami figuralnymi, gdzie sylwetki ludzkie zostały sprowadzone do prostych form bez cech indywidualnych.

Condemned… (Skazany…) to praca z cyklu o tym samym tytule, tworzonego przez artystkę w latach 80. Obrazy wchodzące w jego skład przedstawiają statyczne ludzkie postacie jako pozbawione indywidualizmu elementy ludzkiego zbiorowiska. Utrzymane są w ciemniej, ponurej kolorystyce, przez co przywołują depresyjny nastrój panujący w Polsce po wprowadzeniu stanu wojennego. Prace Świderskiej swoją schematycznością wykraczają poza historyczny wymiar, nabierają bowiem charakteru uniwersalnego o przejmującej egzystencjalnej wymowie, podkreślonego zamierzoną chropowatością postaci.

Obraz Kompozycja pochodzi z tej samej grupy obrazów co praca Ruiny klasztoru, jest jednak od niej zdecydowanie ciekawszy, zarówno kolorystycznie, jak i tematycznie – został rozbudowany o narrację z pierwszego planu z przedstawieniami ludzkich uproszczonych sylwetek. Wspólny obu obrazom jest sposób przedstawienia motywu architektonicznego: w nowo pozyskanym dziele jest to grupa budowli, prawdopodobnie sakralnych, ukazana w tle, natomiast w będącym już wcześniej w zbiorach muzeum – tytułowe ruiny klasztoru stanowią główny i jedyny motyw.

Trzecie z zakupionych dzieł Świderskiej, Pejzaż nadmorski, to obraz powstały w roku 1951, czyli w roku ukończenia przez artystkę PWSSP. Dzieło stylistycznie mieści się w kolorystycznej konwencji szkoły sopockiej, z odejściem od realistycznego obrazowania świata w kierunku zdecydowanie impresyjnej malarskiej kreacji. Jest to praca bardzo cenna, bo pochodzi z okresu, zanim jeszcze malarka wykształciła swój styl charakteryzujący się płaską plamą barwną i syntetyzacją form, typowy dla końca lat 50. i początku 60. Zastosowane w obrazie przenikające się rozedrgane plamy barwne zapowiadają niejako wybór tkaniny artystycznej jako wiodącej dziedziny sztuki w oeuvre Świderskiej.

Bernarda Świderska (1923–2011) – absolwentka pierwszego rocznika PWSSP w Gdańsku z siedzibą w Sopocie (1951), studiowała malarstwo u A. Nachta-Samborskiego i tkaninę artystyczną u J. Wnukowej. Zajmowała się tkaniną artystyczną, malarstwem ściennym i sztalugowym. Wykonała wiele wystrojów reprezentacyjnych gmachów (m.in. Pałacu Ostrogskich w Warszawie, Ratusza w Gdańsku, zamku w Książu, pałacyku prezydenta Francji w La Bruyère, Filharmonii Bydgoskiej). W latach 1981–1994 prowadziła pracownię tkaniny w PWSSP w Gdańsku. Miała 12 wystaw indywidualnych w Polsce, Japonii i USA.

Bernarda Świderska, „Pejzaż nadmorski”, lata 50. XX w., olej, płótno

Bernarda Świderska, „Kompozycja”, lata 60. XX w., olej, płyta pilśniowa

Bernarda Świderska, „Condemned…”, lata 80. XX w., olej, płótno

Obraz Anny Fiszer

Kolejnym zakupem, który zasilił Pracownię Malarstwa i Rysunku Współczesnego w Oddziale Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku, jest gwasz Anny Fiszer Pejzaż architektoniczny (1. poł. lat 60. XX w.).

Twórczość malarska Anny Fiszer w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku była dotąd reprezentowana tylko jedną kompozycją abstrakcyjną – Poruszone formy, 1969, olej na płótnie. Zakupiona praca to unikatowa kompozycja o tematyce architektonicznej. Gwasz Pejzaż architektoniczny powstał w latach 60. XX wieku, kiedy artystka przeszła od wcześniej praktykowanego realizmu do malarstwa abstrakcyjnego. Obraz dokumentuje właśnie ten przejściowy etap w twórczości Fiszer, kiedy w otaczającym świecie poszukiwała form geometrycznych, dających się przełożyć na język malarski. Ukazany z oddalenia widok fragmentu miasteczka ze wzgórzem zamkowym bądź klasztornym, z dominującą na osi wieżą bramną i stłoczonymi bryłami domów, tworzącymi układ prostokątów i trójkątów, oddanych płasko z pominięciem perspektywy, ma w sobie silny pierwiastek myślenia abstrakcyjnego. Podkreślają je także zastosowane zabiegi malarskie: przetarcia farby, luźne akwarelowe plamy na pustych płaszczyznach, stonowana, wyważona kolorystyka i przede wszystkim abstrakcyjnie potraktowana partia nieba. To w zasadzie skromne dzieło cechuje wyjątkowa, „cicha” uroda. Daje się w nim także odczuć ducha artystki zajmującej się tkaniną, którą kompozycyjnie opracowywała korzystając także z języka geometrii.

Anna Fiszer (1909–2002) – projektantka tkanin, malarka, graficzka, pedagog. Studiowała w Wyższej Szkole Sztuk Zdobniczych w Warszawie oraz warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych u K. Tichego. Współpracowała z J. Osterwą i jego teatrem Reduta. W czasie wojny była łączniczką AK, brała udział w powstaniu warszawskim. Od 1947 r. współpracowała z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego, m.in. w Państwowych Zakładach Jedwabiu Naturalnego w Milanówku (Pracownia Malarstwa na Jedwabiu). Od 1950 r., po przeprowadzeniu się do Gdańska, pracowała w Katedrze Malarstwa, Rysunku i Rzeźby Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej. Prezentowała swoje prace na wielu wystawach indywidualnych oraz zbiorowych. Jej ostatnią realizacją była monumentalna kurtyna w teatrze pod Paryżem. W 2016 r., dzięki czujności i determinacji gdańszczan, od zniszczenia uratowano dzieło Anny Fiszer, abstrakcyjną mozaikę ze ściany kina Neptun (dawniej Leningrad) powstałą w latach 50.

Anna Fiszer, „Krajobraz architektoniczny”, I połowa lat 60. XX w., gwasz, akwarela na kartonie

Obraz i rysunki Marka Modela

Zakup obrazu z cyklu Martwe natury (2009) oraz pięciu rysunków autorstwa prof. Marka Modela do Pracowni Malarstwa i Rysunku Współczesnego w Oddziale Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku wzbogacił kolekcję licznej reprezentacji prac profesorów akademickich trójmiejskich uczelni artystycznych, między innymi Władysława Lama, Witolda Frydrycha, Zdzisława Kałędkiewicza, Kazimierza Ostrowskiego, Władysława Jackiewicza czy Jerzego Zabłockiego. Do tej grupy należy także prof. Marek Model, którego twórczość wpisuje się w przedwojenno-powojenną linię rozwoju kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku od impresjonizmu, poprzez niemiecki ekspresjonizm po koloryzm i tzw. „szkołę sopocką”. W zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku dotychczas znajdowała się tylko jedna praca artysty – Pokłon Hermana Balka – zakupiona w 2018 roku.

Zakupiony obraz z cyklu Martwe natury (2009) podejmuje temat martwej natury właśnie, który obok aktu w twórczości gdańskiego artysty był najważniejszy. Inaczej niż w przypadku delikatnej struktury wielkoformatowych aktów na płótnie, ta praca reprezentuje kompozycje ciężkie od kolejno nakładanych warstw farby, wykonywane na twardym podłożu w technice olejnej albo akrylowej.

Marek Model tworzył rysunki przez całe życie. Dowodzą one indywidualnej, niemożliwej do podrobienia zręczności warsztatowej tego artysty. Bardzo często powstawały podczas towarzyskich spotkań, kiedy to ich uczestnicy mogli rozpoznać swoje satyryczne odwzorowania. Zakup pięciu rysunków to doskonała okazja do uzupełnienia informacji na temat charakteru działalności artystycznej profesora i stworzenia – wraz z pozostałymi pracami – reprezentacji oeuvre Marka Modela w Muzeum Narodowym w Gdańsku. Zakupione rysunki powstały w latach 1995–2019 i przedstawiają autoportrety, portrety kobiet i mężczyzn.

Marek Model (1959–2020) – człowiek niezwykle zasłużony dla Gdańska jako artysta, ceniony pedagog gdańskiej ASP i niestrudzony organizator działań artystycznych w regionie (m.in. wieloletni kierownik Galerii Rysunku Nowa Oficyna, trzykrotny wiceprezes Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki).

Marek Model, Kompozycja z cyklu „Martwe natury”, 2009, akryl na desce

Marek Model, Rysunek, Marek Model, Bez tytułu, ok. 1995, długopis, flamaster na papierze

Marek Model, Studium z elementami rysunku i malarstwa, Bez tytułu, ok. 2012, flamaster, tempera na papierze

Marek Model, Studium z elementami rysunku i malarstwa, Bez tytułu, ok. 2016, flamaster, tempera, kawa na papierze

Marek Model, Studium z elementami rysunku i malarstwa, Bez tytułu, 2018, długopis, flamaster, tempera na papierze

Marek Model, Studium z elementami rysunku i malarstwa, Bez tytułu, 2019, długopis, flamaster, tempera, kawa na papierze

Dzieła sztuki ludowej Edmunda Zielińskiego, Józefa Chełmowskiego i Reginy Matuszewskiej

Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku zakupił interesującą kolekcję 21 obiektów ze zbiorów pochodzącego z Kociewia artysty ludowego Edmunda Zielińskiego, w której znalazły się rzeźby i obrazy malowane na szkle jego autorstwa, prace innych twórców z Pomorza oraz interesujący zbiór ludowych wycinanek z różnych regionów Polski.

Muzeum Narodowe w Gdańsku dokumentuje twórczość Edmunda Zielińskiego niemal od samego początku jego artystycznej drogi, zgromadziło już około 100 dzieł w swojej kolekcji. Dzięki ostatniej dotacji została pozyskana między innymi rzeźba Święty Florian. Praca ta reprezentuje typowe przedstawienie ikonograficzne – święty jest ukazany w tradycyjnym stroju rzymskiego oficera, w prawej ręce trzyma dzban, z którego wylewa się woda na płonący budynek. Innym ważnym dziełem pozyskanym przez muzeum, charakterystycznym dla późnej twórczości Edmunda Zielińskiego, jest rzeźba Ptaka-dziwaka. Ptaki były jednym z ulubionych tematów artysty, niezwykle barwne, wymyślone lub nawiązujące do natury pozwalały rzeźbiarzowi na puszczenie wodzy fantazji i zainspirowanie się tworzywem – kawałkiem lipowego drewna, którego kształt często miał decydujący wpływ na formę rzeźbiarską.

Wyjątkowym obiektem w kolekcji Edmunda Zielińskiego jest obraz malowany na szkle autorstwa jednego z najwybitniejszych twórców ludowych regionu – Józefa Chełmowskiego (1934–2013). W zbiorach gdańskiego Muzeum Narodowego znajduje się znaczna kolekcja prac rzeźbiarskich tego artysty, ale tylko dwa obrazy na szkle, dlatego zakupiony obiekt ma wielkie znaczenie dla muzealnej kolekcji. Obraz przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem. Jej postać została ukazana w tradycyjnym ujęciu ikonograficznym: na białym tle siedzi Matka Boska z Dzieciątkiem na swym lewym kolanie.

Innym ważnym nabytkiem z kolekcji Edmunda Zielińskiego jest 19 wycinanek kurpiowskich z 1993 roku autorstwa Reginy Matuszewskiej (1929–2022). Wycinanki są wykonane niezwykle starannie, według tradycyjnych wzorów. Większość z nich jest jednokolorowa, wykonana z jednego arkusza papieru. Zazwyczaj są to pionowe, symetryczne kompozycje nawiązujące do motywu drzewka z elementami roślinnymi i zwierzęcymi: ptaki, konie. Dwie wycinanki przedstawiają postacie ludzkie: jeźdźców i kobiety.

Edmund Zieliński (1940–2022) – wieloletni prezes Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Gdańsku, przez lata współpracował z Oddziałem Etnografii w Gdańsku. To bardzo doceniany twórca, wielokrotnie odznaczany. Jego prace znajdują się w zbiorach muzealnych i u prywatnych kolekcjonerów, w kościołach w Gdańsku, Gdyni, Czarnej Dąbrowce, Bytoni, Baninie, Matemblewie. Brał udział w tworzeniu Ołtarza Papieskiego w Sopocie, był koordynatorem prac pomiędzy projektantem ołtarza Marianem Kołodziejem a rzeźbiarzami wykonującymi poszczególne figury. W 2021 r. został wyróżniony Doroczną Nagrodą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Edmund Zieliński, „Muzykujący górale”, 2016, obraz na szkle

Janina Przyborek, „Wycinanka fioletowa”, 1973

Czesława Konopka, „Gwiazda kurpiowska”, 1983

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania „Zakup dzieł sztuki służących wzbogaceniu kolekcji muzealnej”.