Powrót do domu. Gdańsk w rycinach z kolekcji pastora Johanna Haselaua

Obejrzyjcie filmową relację z otwarcia wystawy

*** *** ***
[FOR ENGLISH PLEASE SCROLL DOWN],
[Україномовна версія нижче]

Wystawa zaprezentowała osiemnastowieczny Gdańsk widziany oczami trzech postaci: Friedricha Lohrmanna – rysownika, który przemierzając gdańskie ulice i okoliczne punkty widokowe wykonał za pomocą piórka i tuszu rysunki dokumentujące architektoniczne bogactwo miasta, Matthäusa Deischa – rytownika, który rysunkowe weduty Lohrmanna przeniósł na graficzne matryce i wykonał z nich odbitki oraz Johanna Haselaua – toruńskiego pastora, który pragnąc utrwalić w pamięci obraz rodzinnego Gdańska, wszystkie te prace zgromadził.

Historia tej bezcennej serii graficznej, będącej do dzisiaj niewyczerpanym źródłem wiedzy o dawnym Gdańsku, rozpoczęła się latem 1749 roku. Podczas Jarmarku Św. Dominika augsburski rytownik Matthäus Deisch, skuszony wizją zawodowych perspektyw i dostatniego życia jakie – w jego mniemaniu – oferowało portowe miasto, zdecydował się osiedlić w Gdańsku. Niestety codzienność okazała się znacznie trudniejsza. Pięć lat później Deisch znalazł się na skraju bankructwa i zmuszony był prosić Radę Miasta o umorzenie narastającego długu i ochronę przed wierzycielami. W poszukiwaniu stałych dochodów postanowił wykonać, we współpracy z Friedrichem Lohrmannem – artystą wykształconym w Berlinie, który od 1759 roku pracował w Gdańsku – zespół graficznych widoków miasta. Aby dochody były pewne, zdecydowano się na prenumeratę, którą ogłoszono w lokalnej prasie w 1761 roku. Tak powstał jeden z najsłynniejszych portretów Gdańska – pięćdziesiąt akwafort ukazujących miasto w różnych ujęciach: od odległych, malowniczych panoram, poprzez przemysłowe peryferia, miejskie systemy obronne, gwarne place, ulice po zbliżenia na poszczególne budowle. Dopełnieniem były widoki okolic – Starych Szkotów, Strzyży, Oliwy i twierdzy Wisłoujście.

Jednym z prenumeratorów graficznej serii był toruński pastor Johann Jacob Haselau, z pochodzenia gdańszczanin, który w 1763 roku przybył do Torunia i pozostał tam do śmierci. Tęsknił za Gdańskiem, w którym  spędził dzieciństwo i młodość, pobierał pierwsze nauki w szkole przy kościele Mariackim i Gimnazjum Akademickim, gdzie pozostawił rodzinę i grono bliskich mu przyjaciół. Graficzna seria Deischa pozwoliła pastorowi powracać, jak sam wspominał w swoich notatkach, do „ukochanego miasta”, którego konieczność opuszczenia nie obyła się ,,bez wylewania częstych łez”. Pastor Haselau był jedną z najbardziej znanych postaci w toruńskim środowisku intelektualnym XVIII wieku – bibliofil, wykształcony humanista, zgromadził za życia imponującą kolekcję map, rysunków i rycin przedstawiających widoki europejskich miast. Swój zbiór polecił połączyć w atlas, złożony obecnie z czterech tomów znajdujących się w Archiwum Państwowym w Toruniu. Właśnie jeden z tych albumów, zawierający gdańskie dokumenty ikonograficzne i kartograficzne, w tym serię rycin Matthäusa Deischa, został zaprezentowany na wystawie.

Sama seria rycin i ich rysunkowe pierwowzory, które zostały pokazane na ekspozycji, pochodzą z kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku. Sposób ich prezentacji, wzbogacony licznymi komentarzami i cytatami, pozwolił zagłębić się w świat osiemnastowiecznej metropolii, poznać miejsca i zakątki dziś już nieistniejące, dostrzec koloryt i codzienność ówczesnych ulic, poczuć klimat miasta, które na zawsze pozostało w sercu pastora Haselaua.

Kuratorka: Alicja Andrzejewska-Zając
Współpraca kuratorska: Teresa Tylicka, Jacek Tylicki
Koordynacja: Paweł Powirski
Projekt aranżacji wystawy: Dominika Gzowska
Redakcja tekstów: Daria Majewska, Franciszek Skibiński
Realizacja: „Technik” Rafał Rzeczkowski
Identyfikacja graficzna: „Fromline” Joanna Michniewska
Promocja: Dział Marketingu pod kierownictwem Adama Jurka, koordynacja: Paweł Burian
Edukacja: Ośrodek Edukacji Muzealnej, Wolontariatu i Współpracy z Publicznością pod kierownictwem Noemi Etush, koordynacja: Kamila Glazer

Harmonogram wydarzeń wokół wystawy „Powrót do domu. Gdańsk w rycinach z kolekcji pastora Johanna Haselaua”:

07.05 (sobota), godz. 13.00-14.00
Oprowadzanie kuratorskie dla generacji 60+, prowadzenie: Alicja Andrzejewska-Zając

08.05 (niedziela), godz. 14.00-15.00
Wykład „Gdańszczanin w Toruniu. Pastor Johann Jacob Haselau i jego kolekcja”, prowadzenie: Teresa Tylicka i dr hab. Jacek Tylicki

08.05 (niedziela), godz. 15.20-16.20
Oprowadzanie kuratorskie po wystawie, prowadzenie: Teresa Tylicka i dr hab. Jacek Tylicki

15.05 (niedziela), godz. 13.00-14.30
Spacer miejski w języku ukraińskim, prowadzenie: Tatsiana Skrytskaya

21.05 (sobota), godz. 13.00-14.00
Oprowadzanie po wystawie w Polskim Języku Migowym, prowadzenie: Joanna Olejnik

22.05 (niedziela), godz. 13.00-14.00
Wykład „Akwaforta, miedzioryt i mezzotinta. Wprowadzenie do technologii graficznej Mateusza Deischa”, prowadzenie: dr Dominik Włodarek (ASP Gdańsk)

27.05 (piątek), godz. 17.00-18.30
Spacer po Gdańsku śladami Matthäusa Deischa, prowadzenie: Michał Ślubowski (Gedanarium)

28.05 (sobota), godz. 11.00-12.30
Z Deischem i Instaxem przez Gdańsk. Warsztaty rodzinne, prowadzenie: Ośrodek Edukacji Muzealnej

28.05 (sobota), godz.13.00-14.00
Oprowadzanie po wystawie w języku ukraińskim, prowadzenie: Olga Gulińska

29.05 (niedziela), godz. 13.00-14.00
Wykład „Z dawnej świetności pozostały niedobitki. Rysownik Friedrich August Lohrmann (ok. 1735 – ok. 1800) na tle środowiska artystycznego Gdańska”, prowadzenie: dr Maja Mociewicz (MNG)

05.06 (niedziela), godz. 15.00-16.00
Oprowadzanie po wystawie w języku angielskim, prowadzenie: dr Magdalena Mielnik (MNG)

11.06 (sobota), godz. 14.30-16.00
Spacer po Gdańsku śladami Matthäusa Deischa, prowadzenie: Krzysztof Kucharski (Garnizon Gdańsk)

12.06 (niedziela), godz. 13.00-14.30
Spacer miejski w języku ukraińskim, prowadzenie: Tatsiana Skrytskaya

25.06 (sobota), godz. 13.00-14.00
Oprowadzanie po wystawie z audiodeskrypcją, prowadzenie: Dorota Brzezińska

26.06 (niedziela), godz. 13.00-14.00
Oprowadzanie kuratorskie po wystawie, prowadzenie: Alicja Andrzejewska-Zając

Kontakt: Ośrodek Edukacji Muzealnej, Wolontariatu i Współpracy z Publicznością, email: zapisy@mng.gda.pl, tel.: 512 034 327

Coming Back Home. Gdańsk in the prints from the collection of Pastor Johann Haselau

The exhibition will show eighteenth-century Gdańsk through the eyes of three individuals: Friedrich Lohrmann, a draughtsman who, walking the streets of Gdańsk and visiting local observation points, made ink drawings to record the city’s architectural abundance; Matthäus Deisch, a printmaker who turned Lohrmann’s veduta drawings into graphic matrices and made them into prints; and Johann Haselau, a Toruń-based pastor who collected them all to preserve the memory of his native Gdańsk.

The story of this priceless collection of prints, which remains an infinite source of knowledge about old Gdańsku to this day, began in the summer of 1749. At St Dominic’s Fair, Augsburg printmaker Mattheaus Deisch / printmaker Matthäus Deisch of Augsburg, tempted by a vision of career opportunities and an affluent life that he thought a port city had to offer, decided to settle in Gdańsk. Unfortunately, reality turned out to be much harder. Five years later, Deisch was on the brink of bankruptcy and was forced to ask the Town Council to write off his growing debts and protect him from his creditors. Looking for stable income, together with Friedrich Lohrmann, a Berlin-trained artist who had worked in Gdańsk since 1759, he decided to make a set of prints with views of the city. In order to secure their income, they decided to sell subscriptions, which were announced in the local press in 1761. This is how some of Gdańsk’s most famous portraits came about, with fifty etchings of various views of the city: from distant picturesque panoramas, through the industrial outskirts, city fortifications, busy squares and streets, to close-ups of specific buildings. They are rounded off with views of Stare Szkoty, Strzyża, Oliwa and Wisłoujście Fortress.

One of the subscribers was the Gdańsk-born Pastor Johann Jacob Haselau, who came to Toruń in 1763 and remained there for the rest of his life. He missed Gdańsk where he had spent his childhood and youth, had his first lessons at the school at St Mary’s Church and the Academic Gymnasium, and where he had left his family and close friends. As he wrote in his notes, Deisch’s set of prints allowed the pastor to go back to his “beloved city,” which he was forced to leave not without “often shedding tears.” Pastor Haselau was one of the best known personages of the 18th-century Toruń intellectual milieu: a bibliophile and educated humanist, he accumulated an impressive collection of maps, drawings and prints of European cities. He had his collection bound into an atlas, which now consists of four volumes stored at the National Archive in Toruń. It is one of these albums, which contains Gdańsk iconographic and cartographic documents, including the series of prints by Matthäus Deisch, that will be presented at the exhibition.

The print series, alongside the drawings which they were modelled on, come from the collection of the National Museum in Gdańsk. The way they are presented, enhanced by many comments and quotes, will allow the viewer to delve into the world of an eighteenth-century metropolis, get to know places and sites that are no more, see the colour and everyday life of the streets and get a sense of the atmosphere of the city that always remained close to Pastor Haselau’s heart.

Curator: Alicja Andrzejewska-Zając
In collaboration with: Teresa Tylicka, Jacek Tylicki
Co-ordination: Paweł Powirski
Architecture and design of the exhibition: Dominika Gzowska
Graphic design: „Fromline” Joanna Michniewska

Повернення додому. Ґданськ на гравюрах з колекції пастора Йоганна Хаселау

Выставка представить Ґданськ 18 століття очами трьох постатей: Фрідріха Лохрманна – кресляра, який гуляючи ґданськими вулицями і оглядовими майданчиками в околиці, створив за допомогою пера і туши гравюри, що документують архітектурний достаток міста, Матеуша Деісша – кресляра, який художні ведути Лохрманна переніс на графічні матриці і виконав з них копії, а також Йоганна Хаселау – торунського пастора який прагнучи закріпити в пам’яті картину рідного Ґданська, зібрав всі ці роботи.

Історія цієї безцінної графічної серії, що до сьогодні є невичерпним джерелом знань про стародавній Ґданськ, розпочалася літом 1749 року. Під час Ярмарки Св. Домініка аугсбурзький художник-гравер Матеуш Деісш, спокушений картиною професійних перспектив і достатку, що, в його уявленні, пропонувало портове місто, вирішив оселитися в Ґданську. На жаль, повсякденне життя виявилося значно труднішим.

П’ятьма роками пізніше Деісш опинився над прірвою банкрутства і був змушений просити Раду Міста про ліквідацію наростаючого боргу і захит від кредиторів. В пошуках стабільного заробітку він вирішив створити, у співпраці із Фрідріхом Лохрманном – художником з берлінською освітою, що з 1759 року працював в Ґданську, – збір графічних краєвидів міста. Щоб забезпечити заробіток, вони наважилися на підписку, яку оголосили в місцевій пресі в 1761 році. Так було створено один з найвідоміших портретів Ґданська – п’ятьдесят аквафортних гравюр, презентуючих місто з різних сторін: від віддалених, мальовничих панорам, через промислову периферію, міську оборонну систему, гомірні площі, вулиці до приближень на конкретні будинки. Додатком служать краєвиди околиць  – Старих Шкотів, Стшижи, Оліви і Віслоуйської фортеці.

Одним з підписників графічної серії був торунський пастор Йоган Якоб Хаселау, ґданець за походженням, який в 1763 році переїхав до Торуня і залишився там до смерті. Він дуже сумував за Ґданськом, в якому провів дитинство і молодість, починав своє навчання при Маріїнському костелі і Академічній Гімназії, де залишив родину і ґроно близьких йому друзів. Графічна серія Деісша дозволила пастору повертатися, як він сам згадував в своїх записах, до „улюбленого міста”, необхідність переїзду з якого не пройшла без „пролиття гірких сліз”. Пастор Хаселау був однією з найбільш впізнаваних особистостей в торунському інтелектуальному середовищі XVIII століття – бібліофіл, освічений гуманіст, зібрав за життя вражаючу колекцію мап, малюнків і гравюр, які відображають краєвили європейських міст. Своє зібрання він попросив  поєднати в атлас, який на даний момент складається з чотирьох томів, що знаходяться в Державному Архіві в Торуні. Власне кажучи, один з цих альбомів, що включає в себе ґданські іконографічні і картографічні документи, включно із серією гравюр Матеуша Деісша, буде представлений в рамках виставки. Сама серія гравюр і їхні прототипи, які будуть представлені на експозиції, походять з колекції Національного Музею в Ґданську. Спосіб їхньої презентації, збагачений багатьма коментарями і цитатами, дозволить заглибитися у світ метрополїї вісімнадцятого століття, пізнати місця і куточки вже не існуючі сьогодні, побачити колорит і щоденність тогочасних вулиць, відчути настрій міста, яке назавжди залишилося в серці пастора Хаселау.

Куратор: Аліція Анджеєвска-Зайонц
Кураторська співпраця: Тереса Тиліцка, Яцек Тиліцкі
Координування: Павел Повірскі
Архітектура і дизайн виствки: Домініка Гзовска
графічний дизайн: „Fromline” Joanna Michniewska

Mattheaus Deisch, Panorama Gdańska widziana z Biskupiej Górki, 1761 – 1765, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku

Mattheaus Deisch, Wielka Zbrojownia od strony Targu Węglowego (Dominikańskiego), 1761 – 1765, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku

Friedrich Anton August Lohrmann, Targ Węglowy, 1760 – 1765, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku

Friedrich Anton August Lohrmann, Brama Długouliczna, 1761 – 1765, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku

Friedrich Anton August Lohrmann, Fontanna Neptuna, 1761 – 1765, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku

Friedrich Anton August Lohrmann, Zielona Brama widziana od strony Długiego Targu, 1760 – 1765, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku

Friedrich Anton August Lohrmann, Żuraw, 1761 – 1765, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku

Friedrich Anton August Lohrmann, Widok Motławy w kierunku Targu Rybiego, 1761 – 1765, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku

Friedrich Anton August Lohrmann, Stara Pakownia na wyspie Spichrzów, 1760 – 1765, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku

Mattheaus Deisch, Oliwa, kościół i zabudowania klasztorne, 1761 – 1765, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku, fot. Muzeum Narodowe w Gdańsku